Dişli Türleri ve Özellikleri

Dişli Çarklar

Dişli çarklar eksenleri birbirine paralel, karışık ve dik olan bir milden diğer mile hareket ve kuvvet ileten makine elemanlarıdır. Hemen hemen bütün sektörlerde kullanılan makine ve ekipmanlarda dişli çarklara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu nedenle kullandığımız devir ve güç aktarımı gerektiren tüm makine ve cihazlarda dişli kullanmak zorundayız. Günlük yaşantımızda kullandığımız ev aletlerinden bindiğimiz otomobil ve uçaklara kadar hareket transferlerinde her zaman dişli çarklar kullanılmaktadır.

Evolvent profilli dişliler bölüm dairesinde yuvarlanarak çalışırlar. Dişli kalitesi istenilen çalışma devrine ve çalışma esnasındaki ses talebine göre seçilir. Sonrasında  üretim durumu ona göre değerlendirilip istenilen kaliteye göre dişli çark imal edilir. Yüksek kaliteli dişlilere  raspalama veya  profil taşlama işlemi uygulanır. Alçak devirli dişlilere ise genelde sadece azdırma ve  fellow makinelerinde işlem uygulanmaktadır.

Düz Dişli

Silindirik düz dişli çarklar 

Bunlar eksenleri birbirine paralel olan millerde kullanılan dişlilerdir. Bunların aynı zamanda evolvent profilleride  vardır ve bu evolvent profilde birbirleri ile temasla dönerek çalışırlar. Düz dişliler bir milden diğerine hareket aktarımı için kullanılır. Hareket aktarımı ile birlikte aynı zamanda  istenilen oranda devir düşürme ve yükseltme kabiliyetine sahiptirler. Bir çok sektördeki makinelerde düz dişliler kullanılmaktadır. Düz dişliler kullanım amaçlarına göre çeşitlendirilmiştir.

Helis Dişli

        Helisel alın dişlileri

Helis dişlilerin yük taşıma kabiliyeti düz dişlilerden daha fazladır. Ayrıca helis dişliler artan helis açısı ile daha sessiz çalışma performansı sağlarlar. Artan helis  açısı dolayısı ilede kayma ve aşınma konusunda da daha yüksek verimle çalışır. Helis dişliler de yükün dağılım şekli tek tek helis dişli kesitlerinin birbirleri ile bağımlı olmasıdır. Dönerken yükü sürekli değme doğruları üzerinde dağıtır. Bundan dolayı helis dişlide yükü helis açısı ile doğru orantılı olarak birden  fazla diş paylaşır. Dolayısı ile helis dişli çarklarının mukavemeti diğer dişlilere göre daha fazla olur. Ses ve kuvvet açısından bütün şanzıman ve redüktörlerde genelde helis dişli kullananabilirsiniz.

Dişli çark - Vikipedi (wikipedia.org)

Konik Dişli

Düz konik Dişliler

Çalışma eksenleri birbirine 90° dik olan konik düz dişlilerdir. Konik dişliler de yine bir milden diğer mile hareket ve kuvvet ileten dişlilerdir. Çalışma eksenleri birbirine 90° den büyük veya 90° den küçük olan konik dişliler de mevcuttur. Ancak bu konik dişlilerin kullanım alanları diğerlerine göre daha azdır. Genel olarak konik dişliler defransiyelli araçlarda aks ıstavroz dişlisi olarak çalışırlar. Bunun yanısıra farklı mekanizmalarda da dişli olarak çalışabilmektedir.

Sonsuz Vida

Sonsuz Vida ve Karşılık Dişlisi

Bu sistemde diğer bazı dişli türlerinde olduğu gibi eksenleri birbirine dik olan millerde kullanılır. Birbiriyle çalışan sonsuz vida ve karşılık dişlisi aynı helis yönüne sahiptir. Sonsuz vidaların ağız sayıları bir veya birden fazla olabilmektedir.Ağız sayısı çoğaldıkça sonsuz vida ve karşılık dişlileri daha hızlı devirlere ulaşırlar.

Sonsuz vida ve karşılık dişlilerinde, karşılık dişlisi ısınmaya dayanlıklı olması için genellikle bronz döküm malzemeden üretilir.Sonsuz vida dişlisi ise genelde çeliktendir.

Alican Dişli (alicandisli.com.tr)

Ayna Mahruti

Ayna mahruti dişli açıkçası oktoidal dişlere sahip konik şekilli bir dişli türüdür. Aynı derecede olan Ayna ve mahrutinin dişleri birbirleriyle birleşerek  helisel konik dişli çifti oluşturur. Yön ve hız değişikliği gerektiren uygulamalarda yaygın olarak bulunan bir tür  makine elemanıdır.

Ayna mahruti dişliler, öncelikle dik şaft uygulamalarında hız ve torku değiştiren mekanik sistemler oluşturmak içindir. Spiral konik ayna ve spiral konik pinyon aynı sayıda dişe sahip olduğunda bunlara spiral gönye dişliler denir. Herhangi bir spiral diş spiral konik dişli kombinasyonu için özellikler şöyledir. Eşleşen pinyon ve spiral konik ayna aynı adım, aynı basınç açısı, aynı spiral açısı, fakat zıt spiral yönü olmalıdır. Ayrıca pinyon dişlisinin, konik dişlinin hatve açısına eklendiğinde referans koni açısına eşit olacak bir hatve açısı ile üretilmesi gerekmektedir.

Kremayer Dişli

Kremayer ve pinyon, doğrusal bir dişliye (kremayer) bağlanan dairesel bir dişliden (pinyon) oluşan bir tür doğrusal aktüatördür. Birlikte dönme hareketi ile doğrusal hareket arasında geçiş yaparlar. Pinyon dişlinin döndürülmesi kremayer dişli bir hat üzerinde sürülmesine nedenidir. Tersine, kremayer dişlinin doğrusal olarak hareket ettirilmesi ise pinyon dişlinin dönmesine neden olacaktır. Kremayer ve pinyon dişliyi  hem düz hem de helisel dişliler olarak üretebilirsiniz.

Zincir

Zincir dişli, özellikle bir zincirin veya kayışın bağlantılarına dönmek ve bağlanmak üzere tasarlanmış, dişleri veya küçük çentikleri olan basit bir mekanik tekerlektir. Ancak birbirlerine uyumlu olarak çalışabilmesi için her iki zincir dişlinin de aynı kalınlık ve aralıkta olması gerekir. Zincir dişli mekanizması uzun süredir tüm dünya kullanır. Zincir dişliler dişli çarklara çok benzerler ancak onlardan farklı olarak birbirlerine bağlanacak şekilde tasarlanmamıştır.